BURSA OYNARI
Adını Bursa ilimizden alan kuşumuza oynar sıfatının eklenmesinin bilinen birkaç nedeni vardır. Uçuş esnasında yırtıcı bir kuş saldırmış gibi dalış ve pikeler yaparak uçmaları diğer bir nedeni ise salındıklarında kümes önünde neşeli ve hareketli olmalarındandır. Oynar kuşumuz ağırlıklı olarak Bursa ve ilçeleri ( İnegöl, Yenişehir, Orhangazi, M.KemalPaşa, İznik) Afyon, İstanbul, Edirne, Çorlu azda olsa Tekirdağ’da yetiştirilmektedir. Bursa ırkının net olarak tarihi bilinmemektedir. Osmanlıdan bize miras kaldığını düşündüğüm bu ırkımıza bizlerin sahip çıkması ve yok olmaması için mücadele etmemiz gerektiğini düşünmekteyim.
Bursa oynarı besleyen yetiştiricilerin daha sonraları farklı ırklara meyletmeleri çok düşük bir olasılıktır. Asi ve hırçın yapısıyla besleyicisini kendine aşık eder.
FİZİKİ ÖZELLİKLERİ:
KAFA YAPISI:
a)YILAN KAFA :
Gaga ve alın başlangıcı neredeyse bir hizada olan kafa şeklidir. Eskiye oranla bu tarz kafa şekli bakılan yerler azalmıştır.
b) PELİT KAFA:
Yılanbaştan farklı olarak alın başlangıcı biraz yükselerek başlamakta arkaya doğru tatlı bir şekilde boyunla beraber gövdeye bağlanmaktadır.
c)KESTANE KAFA :
Kestane baş kuşlarda azınlıkta olan kafa yapılı kuşlardır. Gözünüzde canlandırdığınız kestane şekli gibi önden dar bir şekilde başlar ve arkaya doğru baş genişler. Kafa arkaları kırık dediğimiz şekillerde olur. Daha çok Mülakatlarda bulunan ve aranılan bir kafa şeklidir.
d)BİLYE KAFA :
Kafatasının bilye gibi yuvarlak olduğu kafa şeklidir.
Bu kafa yapılarının bazıları birbirleri ile eş edilerek oluşmuştur. Örneğin Pelit kafalı kuşlar yılanbaş ile yuvarlak kafalı bir kuş eşleşmesinden bazı yetiştiricilerin dik alın dediği kuşlar bilye kafa ve kestane kafalı kuşların eşleşmeleriyle oluşmuş kafa şekilleridir.
GAGA :
Bursa oynarının gagası kemik gaga dediğimiz sedef renkli olanı makbuldür. Gaga başlangıcı geniş yani avuklu olanı göze hoş gelir ve makbuldür. Gaga başlangıcı bitimine doğru hafif bir kıvrıklıkla sonlanır. Kapalı soylarda gaga ucunda zikir olması makbuldür. Gaga ucundaki siyahlığın alt gagada olması istenmez.
GÖZ ÇERÇEVESİ:
Göz etrafındaki pencere çerçeve denen etli kısımların beyaz ve berrak olanı tercih edilir. Salınan kuşlarda hava ve iklim koşullarına göre beyaz ve berrak olan etli kısımlar esmerleşebilir.
GÖZ RENGİ:
Göz rengi açık ve kapalı soyların birbirleriyle eş edilmesi sonucu değişebilsede tercih edilen göz rengi beyaz olmalıdır. Bunun dışında yaygın olan göz renkleri gül kurusu mavi göz, karagöz, haregöz gibi renklerede rastlanmaktadır.
TÜY YAPISI:
Oynarın tüy rengi rugan bir ayakkabı gibi parlak siyah olmalıdır. Tüylerdeki matlık ve kızıllık hata olarak kabul edilir. Doğanın bozamayacağı aşındıramayacağı bir şey olmadığı gibi salınan kuşların tüyleride kapalı olanlara göre biraz ışıltı bakımından sönük olabilir.
BOYUN YAPISI:
Boyun kısa olmalıdır. Uzun boyunlu kuşlar tercih edilmez. Kuş elde tutulduğunda boyun vücuda yapışık gibi bir izlenim vermesi yetiştiricisinin hoşuna gider.
BOYUN ŞALI:
Boyun şal rengi farklılıklar gösterir. Mor, menekşe, ördel yeşili, ve yeşil mor dediğimiz şal renkleri oynar kuşlarında görülebilir. Tüm bu şal renkleri açık ve kapalı soylarda ayrı ayrıda görülür. Karabaş kategorisindeki bir kuşta mor, yeşil mor, menekşe, ördek yeşili boyun şalını görebilirsiniz. Herkesin kendine göre bir doğrusu olduğundan burada net olarak bir şal tanımlamak tartışmalara yol açabilir.
GÖĞÜS YAPISI:
Göğüs geniş olmalı ve kuşun arkasına doğru iskelet yapısı incelmelidir. Armut görünümünde olan yapılar yetiştiriciler tarafından makbul sayılır. Kuşlar ne bir dönek kuşu gibi uzun olmalı nede bir bango gibi minyon olmalıdır. Orta büyüklük ve uzunlukta olmalıdır. Bacaklar orta yükseklikte olmalıdır. Kimi yetiştiriciler kısa bacaklı kuşları tercih etselerde makbul olanı orta olanıdır.
KUYRUK:
Kuyruk telek sayısı 12 adet olmalıdır ve dağınık bir görünüm sergilememelidir. Oynarlar genelde kanatlarını kuyruk üstünde taşısalarda bazı soylarda kanat altına düşürme olabilmektedir. Kuyruk telek rengi genel olarak beyaz olsada bazı soylarda arada siyah telekler çıkabilmektedir. Siyah telekler sağdan ve sol baştan birer tane olursa ayna kuyruk, sadece sol başta yada sadece sağ başta olursa yantelli, siyah telek kuyrukların orta kısımlarında olursa orta telli, kuyruk teleklerindeki siyahlık bir siyah bir beyaz şeklinde atlayarak gidiyorsa örme kuyruk, nadirde olsa tümü siyah olursa karakuyruk denir.
BACAKLAR:
Bacakların bir buldog köpeği gibi ayrık durması kuşa hoş bir duruş sergilesede farklı duruş ve bacak yapısına sahip kuşlarda vardır. Tercih edileni ayrık açık duranıdır. Ayak rengi kapalı soylarda koyu kırmızı açık soylarda ise daha açık tonda bir kırmızıdır. Oynarın bacak kalınlığı posta kuşları gibi aşırı kalın olmamalıdır. Tırnaklar kuşların açık ve kapalı soy olmalarına göre beyaz yada siyah olabilmektedir. Açık soyların tırnakları beyaz olur. Kapalı soyların tırnakları ise tamamen siyah olabileceği gibi tamamen beyaz veya birkaç tırnağı siyahta olabilir. Bacak eklem yerinden sonra tüyler sonlanmalıdır. Aşağıda tüy olanları hatalı kabul edilir.
OYNARIN BAŞLICA RENK VARYETELERİ:
KARABAŞ:
Kanatlar ve kuyruk beyazdır. Genel olarak eskiler akkanat akkuyruk olarak isimlendirmişlerdir. Kanat teleklerinde 6-6, 7-7, 8-8, 6-7 gibi olabilsede çok önemli değildir. Makattan altı siyah olanları makbul görülür. Gaga ucunda zikir olanları göze hoş gelir.
KARAKANAT:
Vücut tüyleri siyah sadece kuyruğu beyazdır. Bu renkte zikir ve tırnaklarda gölge olabilir.
ARAP:
Bütün tüyleri siyahtır. Bu renktede zikir ve tırnaklarda gölge olabilir.
BEYAZ:
Bütün tüyleri beyazdır. Tırnaklar ve gaga da beyazdır. Zikir olmaz. Saf beyaz olabileceği gibi karabaşlardan, karakanatlardan, Araplardan gelen beyaz bireylerde olabilmektedir. Genelde baş bölgesinde kulak kısımlarında geldiği renk varyetesine göre sarı veya siyah bir iki çil olur.
BAŞ SÜSLERİ VE DESEN KARTELASI:
ÇAPAR:
Kanat telekleri arasında baştaki beyaz tüyden sonra bir tüyün siyah devamının yine beyez olması durumuna denir. Karabaş bir kuşta baştaki tüy siyah sonrası beyaz ise kuş karakanat-arap kökenli çapar 7-8 tüylerde yani daha içerdeyse kalaça dediğimiz kuşların işaretini taşırlar. Çaparlı kuşları yaşmaklı ve muskalı tarz kuşlar ile eş ederseniz çaparları gelen yavrularda görme oranınız çok düşer.
KARYAĞDILI:
Genellikle yavruluk dönemlerinde olan vücut tüylerinin üzerinde olan beyaz leke ve çillere denir. Yavrular kart tüylerini dizmeye başladıkça bu çiller tamamen yok olabildiği gibi nadiren birkaç beyaz tüyde kalabilmektedir.
MUSKA,YAŞMAK, GÜL:
Muska gaganın hemen altındaki küçük beyazlıktır. Yaşmak ise muskadan büyükçe olur ve genelde kulaktan kulağa olan bölgeyi kapsar. Gül ise gagadan değilde kuşun kursağına doğru olan kısımda olan beyazlıktır.
ATKILI ÇEKMELİ, KİLİTLİ, KAŞLI, ABRAŞ:
Atkı ve çekme kimileride sürmeli derler kuşun başının bir tarafında olan kulak hizasından başlayıp başın arka tarafına doğru giden şerit şeklinde ince beyaz çizgidir.
Kilitli ise bu çizginin her iki tarafından olup başın arka tarafında çizgilerin kavuşmuş olanıdır.
Kaşlı daha çok akman ve kalaça tarzı kuşlarda olan gözün üzerinde olan insandaki kaşa benzer siyah ufak bir bölgenin olmasıdır.
Abraş ise yaşmaklı kuşlarda olan genelde yaşmaklı ile akman kuşların eş edilmesi sonucu gözlemlenen başın üst tarafında gagadan başlayarak kafanın üstüne doğru giden beyaz yama şeklindeki alandır.
UÇUS ÖZELLİKLERİ:
Bursa oynarı ayrık dağınık uçması hızlı ve sert uçmasıyla tanınan bir ırkımızdır. Tek olarak uçurulabileceği gibi genelde üç veya beş kuşun birlikte uçurulması tercih edilir. Daha fazlasının havada takip edebilmek zorlaşacağından çok sayıda toplu uçurulması tercih edilmez. Antrenmanlara yavrular 2 aylık olduğunda başlanmalıdır. Yavru kuşları çok fazla sıkıştırmamalı başka çatılara konmalarına müsaade edilmemelidir. İlk günlerinde 3-5 tur attırılmalı yavaş yavaş kendilerine güveni gelen kuşların yükselmelerine müsaade edilmelidir. Her ne kadar oynar damarı sağlam bir kuş olsada yavruyken kayıplar olabilmektedir. Bu her ırk için geçerli bir durumdur. Kart tüyünü düzmemiş eşi olamayan hatta kendi kümesinizde yavru büyütmemiş kuşlara fazla güvenilmemelidir. Her oynar sinek dediğimiz bulutların içinde kaybolacak kadar yükselmeyebilir. Kimisi orta hava dediğimiz yükseklikte uçarken kimiside bulutların içerisinde kaybolabilir. Bu kişisel görüşüm olarak soyu ile ilintili bir olaydır. Çok yükseklerde uçan kuşun 5-10 km gibi mesafelerden gelmesiyle uçmayan bir kuşun uzaklardan gelmesi arasında bir orantı yoktur. Çok güvendiğiniz çok uçan bir kuşunuz uzak mesafeden gelmeyeceği gibi hiç yükselmeyen bir kuşunuz gelebilir. Oynar kuşunun gelebileceği maksimum mesafe 30 Km’dir. Anlatılan rivayetlere 50-100 Km gibi mesafelere şahsen inanmamaktayım. Uçuş esnasında ani dalışlar ve ani yükselişleri bu ırkta görebilirsiniz. Yavru kuşlarda ve eşini yumurtaya kovalayan enseye gelmiş kuşlarda eşleşmeden sonra beraber uçuş yapan kuşlarda şap şap kanat vurma eğilimleri gözlemlenebilir. Yine ense dediğimiz dönemde bazı soylar sarak dediğimiz aşırı takla hareketi sergileyebilirler. Uçuş esnasında her yöne doğru 200-400 mt kadar açılabilirler. Yüksekte genelde 8 rakamını çizerler giriş ve çıkışları 8 rakamı gibidir. Aşağıdan verilen pırıltılara karşı aşırı duyarlı değildirler. İçinde uçmak hissi olanlar yükselir gider, zoraki uçanlar ise kendilerini aşağı bırakabilirler. Kanat alışları sert olmalıdır. Havadaki yırtıcılardan kurtulma şansları diğer ırklara göre yüksektir. Şahinle beraber aşağı kadar can havliye inen bir oynarın hayatta bir kezde olsa izlenmesi gerekir. Uçuş sonrası iniş zamanlarında 10 takla kadar seri şekilde makara yapan kuşlarda görülebilir. Bazı kuşlarda kalkış esnasında takla attıklarıda görülebilir.
IRKIN GENEL ÖZELLİKLERİ
Asi, hırçın ve asil bir yapısı vardır. Sahibini tanısalarda yabancı biri varken çok ürkektirler. Genelde her an uçmaya hazır tedirgin ve tetikte bekleyen bir kuştur. Ölecek kadar çok aç olmadığı sürece yem yerken yakalamak zordur. Kümes içinde yakalaması bir hayli zordur. Çok ani ve hızlı bir hamle ile kümeste ancak tutabilirsiniz. Kaza ile kaçırdığınız bir kuşu günlerce evini yuvasını ararken görebilirsiniz. Yerini değiştirdiğiniz kuşlarda stres durumları oluşabilmektedir. Satın alırken ne tür yemler verildiğine dikkat etmek gerekir. Satın aldığınız kuşların bazıları 3-5 gün yem yemek için yere inmeyebilirler. Bu durumlarda tünedikleri yerlere yem dökmeniz faydanıza olur. Her kuşun bu tür hareketleri yapması gözlemlenen bir olay değildir. Kimi kuşlarda geldikleri gibi kendi kümesiymiş gibi hemen yuva kapıp kümeste çalım yapmayada başlayabilirler. Oynar yetiştirdiğim süre içerisinde her kuşun kendine özgü bir karakteristik yapıları olduğunu aynı ana babadan bile farklı meziyetlere sahip yavrular çıkabildiğini gördüm. Biz insanlar gibi onlarda dedelerine atalarına çektikleri yönleri olabiliyor.
YAVRU BAKIMI:
Yavru bakımları iyidir. Kendi yavrularını yada kendi fiziğindeki yavruları rahatlıkla büyütebilirler. Aynı boy ve ayardaki yavruları yerde dahi besledikleri olur. Kuluçka süresi 18 gündür. Yavrular genelde dişi erkek olarak çıksalarda ikiside erkek yada ikiside dişi olarak çıktıklarıda olur. Kuşların yumurtladıkları yerin kapalı ve insan kümes içerisinde dolaşırken gözükmeyecekleri şekillerde olması daha iyidir. Tedirgin olup yumurtadan fırlama ve yumurtaların kırılma riskleri azalır.
Yazan :
İbrahim AKDEMİR
İnegöl/Bursa
