Tufanın dindiğini Nuh Peygamber’e bir güvercin ağzındaki zeytin dalıyla müjdeledi. Bu yüzden güvercin, yaşamın ve evrensel barışın simgesi. Türkiye’deki pek fazlaca “güvercinci” bu düşünceyi bir mit olmaktan çıkarıp günlük hayatına taşımış. Güneydoğu’nun semalarında uçan binlerce güvercin, insanoğlunun içindeki kirlenmemiş heyecana, yarışma arzusuna ve tutkuya ayna tutuyor.Güvercinler (Columba livia, güvercinler ve kumruları içeren ailede 300’den fazla tür bulunur) azca bir eforla yetiştirilebilen dayanıklı hayvanlardır. Yetiştirildikleri bölgelerin dışındaki değişik iklimlerde yaşamlarını sürdürebilirler ve çoğu zaman kilometre karelerce bir uçuş alanına gereksinimi olan yemleri bulabilmek için uçarlar.
Güvercinler ufak bir baş, iyi gelişmiş bir göğüs, yumuşak ve yoğun tüy örtüsüne haizdir
Canlı ağırlıkları 0.5-1 kilogram içinde değişmiş olur. Bazı iri ırklar 1.4 kilogram ağırlıkları ile ufak bir piliç kadar olabilmektedir. Bazı ırklar et üretimi için geliştirilmişlerdir. Bu ırklar süratli gelişim gösterir ve geniş göğüs yapıları sebebiyle daha çok göğüs etine haizdir. Evcil güvercinin yırtıcı atası Avrupa ve Asya kaya güvercini yada kaya kumrusudur. Tüm dünyada yaygın olarak bulunur. Bunun yanı sıra, öteki kanatlılarda olduğu şeklinde bazı güvercin ırkları da insanoğlu tarafınca yok edilmiştirGüvercin demekleri ve organizasyonlar yok olma tehlikesi altındaki bazı güvercin ırklarını korumaktadır. Bir fazlaca lokal ırk bulundukları bölgenin şartlarına uymuştur. Yırtıcı güvercin türleri insan korkusunu hızla kaybeder ve hızla yağlanarak uçamayacak bir hale gelebilirler. Yırtıcı güvercinler halen tropik bölgelerle Yeni Gine ve öteki bölgelerde bulunur ve eti için avlanır. Evcil güvercin mutedil iklimlerde ve tropik kuşakta benzer başarıyla yetiştirilebilir. Uyarlama kabiliyeti yüksek olan bu tür kurak ve nemli bölgeler de dahil olmak suretiyle dünyanın her bölgesinde yetiştirilebilir. Bunun yanı sıra, soğuk bölgeler etlik güvercin üretimi için uygun değildir. Sıcak iklimler ise zararlıların ve hastalıkların artmasına niçin olur. Güvercinin naturel yemlerinin büyük bölümünü tahıllar oluşturmakla beraber meyve, yeşil otlar ‘f’ böcekleri de tüketir. Yaşamının ilk 4-5 gününde güvercin yavruları ”güvercin sütü” ile beslenirler. Güvercin sütü; hayvanın kursağındaki hücreler tarafınca meydana getirilen bir salgı olup, yüksek bir yağ ve dolayısıyla enerji içeriğine haizdir. Güvercin ve kumrudan başka kuşlar içinde yalnızca flamingolar bu tür bir salgı yaparlar.Genç güvercinlerin olağan üstü gelişme hızı ilk 8-1 0 gün içinde güvercin sütü tarafınca sonrasında ise ebeveynin kursaklarından kusulan yarı sindirilmiş yemle sağlanır. Genç kuşlar ebeveynlerince ortalama dört hafta kadar beslenir ve sonrasında yeni bir kuluçka süreci için yuvadan kovalanırlar. Evcil güvercinde cinsel olgunluk yaşı (ilk yumurta ile saptanan yaş) 120-150 gündür. Güvercinlerde gelişim ve yumurta verimi üç yaşından sonrasında azalmasına karşın, yaşam süreleri 15 yıl kadardır. Yırtıcı güvercinler yuvalarını çoğu zaman kaya kenarlarına yaparlar. Evcil güvercin ise yuvasını binaların çıkıntılarına, kuytu bölgelere, dam saçaklarına yapar. Evcil türlerde çoğu zaman çiftler yaşamları süresince beraber olurlar. Sadece kimi zaman kuvvetli bir adam, güvercinlikte bulunan dişilerin birçoğu ile çiftleşip yuva yapabilir. Her iki cins de yuva yapımı, inkübasyon ve yavrulara bakım mevzusunda eşit mesuliyet yüklenir. Dişi güvercin iki tane yumurta yapar. Damızlık bir çift bir yılda 8 kez yavru çıkartır. Kuluçka süresi 17-19 gündür. Güvercinler geleneksel olarak ”güvercinlik” olarak tabir edilen ve onları avcı hayvanların saldırısından sakınan barınaklarda yetiştirilir. Bu sistem hayvanların serbestçe uçmasına izin verdiği şeklinde neredeyse insan müdahalesine asla gerek kalmaz. Güvercinlikler bununla beraber en pahalı çiftlik gübresi olan güvercin gübresi elde etmek için de iyi bir kaynaktır. Öteki taraftan güvercinle tamamen kapalı kümeslerde entansif olarak da yetiştirilebilirler. Modem yetiştiricilik sistemleri entansif yetiştiriciliğe dayanmaktadır. Mesela, ABD’de güvercin çiftliklerinde 35.000 çiftin üstünde damızlık kuş bulunmuş olduğu bildirilmektedir. Güvercin üretimi asla tavuk üretiminin yerini alamaz fakat anlamlı bir yan gelir sağlayabilir. Güvercinler başlıca yarış (sportif) ve hobi amacıyla yetiştirilirler. Bunun yanı sıra, birçok ülkede leziz ve pahalı bir besin olarak tüketilmektedir. Güvercinler en erken 0.5 kilogram karkas ağırlığında olmak suretiyle yumurtadan çıkışı takiben 28 günlük olduklarında pazarlanabilir. Bu yaşta deri altı yağ dokusu sebebiyle etleri gevrek ve lezzetlidir. Başta Şimal Afrika ve Orta Doğu olmak suretiyle yüz senelerdir yetiştirilmektedir. Şimal ABD’nın bazı bölgelerinde ve Avrupa’nın çeşni (gourme) marketlerinde pahalı bir çeşni olarak satılır. Yetiştirilmeleri için fazla bir alan gerekmediği için şehirlerde de yetiştirilir. Güvercinler çoğu zaman pahalı etleri için yetiştirilirler. Genç güvercinler tüy gelişimi hemen hemen daha yeni tamamlanıp uçmaya başlamadan ilkin çoğu zaman 21-30 günlükken kesilirler. Bu zamanda yenebilen et oranı en yüksek seviyede olup, uçmaya başladıktan sonrasında et sertleşmeye adım atar. Ağırlık, ırka, beslemeye ve öteki faktörlere bağlı olarak 340-680 gr asında değişmiş olur. Güvercinler başta fizyoloji ve psikoloji olmak suretiyle bilimsel çalışmalarda yoğun olarak kullanılırlar. Ek olarak dekoratif yapıları ve uçuş kabiliyetleri sebebiyle pet hayvanı olarak da beslenir. Güvercinlerin benzeri olmayan eve dönüş kabiliyetleri Roma döneminden beri bilinmektedir. Bu kuşlar 700 km uzaklıktan kendi güvercinliklerine dönebilmektedir. Bu gün bile güvercinler ileti taşımak için posta amacıyla kullanılmaktadır. Güvercinlerin bu özellikleri onların uyuşturucu kuryeliği şeklinde kanun dışı kullanımlarına da niçin olmuştur. Genç güvercinler süratli bir gelişim oranına haizdir. Etleri oldukça leziz olup çoğunlukla av kuşu yerine satılırlar. Gevrek ve kolay sindirilen etleri sebebiyle yüksek fiyatlara alıcı bulurlar. Et üretimi amacıyla güvercin üretimi bilhassa Avrupa ve ABD’de yaygındır. Et için yetiştirilen genç güvercinler uçma fırsatı bulamadan kesilir ve çoğu zaman inkübasyon periyodu esnasında dişi ve adam güvercinin (her iki ebeveynin) kursağında üretilen güvercin sütünden başka bir şey tüketmezler. Genç güvercinler 26-30 günlük yaşta uçmaya ve yuvalarını terk etmeye hazırken bu sırada ortalama 500 g ağırlıkta olup, kesime hazırdırlar.
Irklar
Güvercinlerin birçok ırk ve varyetesi mevcuttur. Et üretimine en uygun olanları, White King ve Red Cameau’dur. White King, King ailesinin bir üyesi olup, bundan başka Red King, Yellow King, Blue King ve Dun King şeklinde varyeteleri de vardır. Bunların renkleri değişik olmasına karşın, büyüklükleri White King ile benzerdir. ABD orijinli olan White King kısa bacaklar ve geniş bir vücut ile etçi ırkların genel görünüş özelliklerini taşır. Kafa oldukça büyüktür, deri pembemsi beyaz renktedir ve sık tüylüdür. Erişkin kuşlar 750-850 g ağırlıktadır. Cameau ailesinin bir varyetesi olan Red Cameau, White King kadar üretken bir varyete olmayıp 650-740 g ağırlıktadır ve daha küçüktür. Red Cameau’da tercih edilen renk koyu kestane rengidir. Dik bir omurga, kompakt vücut ve orta büyüklükte bir kafa yapısına haizdir. Kanatlar ve kuyruk White King’den daha geniştir ve kuyruk yere sünür. Haberci güvercinler de etlik güvercin üretiminde kullanılabilmelerine karşın, oldukça ufak ve uzun bacaklı yavru verirler ve üreme güçleri yüksek değildir .
Barınak
Maksimum verim ve minimum hastalık riski için güvercinler kuru bir ortamda barındırılmalı barınaklar tercihen kuzeydoğu yönüne bakmalıdır. İyi bir havalandırma ve bolca güneş ışığı barınakların kuru olmasını sağlar. Tel örgü ile çevrili bir uçuş alanı kullanılıyorsa damızlık bir çift 0.4 m2 alana gereksinir. Barınaklarda entansif olarak yetiştirilen güvercinler gezinme amacıyla %50 daha çok taban alanına gereksinirler .Her bir barınağa 25-30 çift damızlık konmalıdır. Zekice düzenlenmiş bir baraka en ekonomik yapı şeklidir. Uygun bir barakanın yüksekliği arkada 2 m ön bölümde 2.5 m olacak şekilde yapılmalıdır. Barınak tabanına 7 santimetre kalınlıkta döşenecek olan talaş barınağın kuru kalmasına yardım eder. Drenajı fena olan yerlerde barakanın tabanı beton yada tahta olmalıdır. Barınakta ve uçuş alanında tünekler bulunmalıdır.
Yuva
Çift yuva esansiyeldir. Dişi güvercin çoğu zaman yavrular yuvayı terk edebilecek hale geldiklerinde yumurtlamaya adım atar. Bu sırada adam güvercin ise, yavruları pazarlama (kesim) ebatlarına ulaşıncaya kadar beslemeye devam eder. Bir güvercin çifti için hazırlanacak olan yuva kutusu 40 santimetre yükseklikte 60 santimetre genişlikte olmalı ve her yuva kutusu tam ortadan ikiye bölünerek 30 santimetre’ lik genişlik sağlayacak şekilde ikiye bölünerek bir çifte güvercine tahsis edilmelidir. Yuvalar 40 santimetre derinlikte olmalı ve yuvaların önüne 20 santimetre’lik bir platform konarak kuşların yuvalarına kolaylıkla konmaları sağlanmalıdır. Yuvalık tasları temizlenme kolaylığı bakımından yuva kutusu içine konmalıdır. Çam yaprakları(iğneleri), saman ve talaş şeklinde kaba materyal iyi bir yuva materyalidir. Yuva materyalinin barınağın ya da kümesin bir köşesine konması israf olmasına engel olur böylece güvercinler üreme dönemleri süresince gerektiği kadar materyali buradan alabilirler.
Üretim
Damızlıklar temel genetik bilgilerin ışığında seçilmelidir. Kayıtların dikkatli tutulması (progeny kontrol) seleksiyona büyük seviyede destek sağlar. Bir çift damızlık güvercin yılda averaj ağırlığı 450-700 g kadar olan 12 tane etlik güvercin yetiştirmelidir. Reforme damızlıklar bu standardın dışındadır. Güvercinler altı aylık yaştan itibaren çiftleştirilebilirler. Bazı dişiler 10 yaşından sonrasında dahi üretkenliklerini devam ettirirken, bazı adamların de beş yaşından sonrasında bile başarıyla kullanıldıkları bildirilmiştir. Güvercinin yaşını ve cinsiyetini söyleyebilmek zor olduğundan sertifikasyonlu satış meydana getiren ciddi firmalardan satın alınmalıdır. Dişiler çoğu zaman erkeklerden küçüktür ve daha narin bir kafa yapısına haizdir. Dişiler badi badi bir yürüyüş stiline haizdir ve kuyruklarını erkekten daha dik tutarlar. Pelvik kemikler arası dişide daha geniştir. Adam daha iri ve agresif olup, gürültülü bir ötüşe haizdir. Üreme mevsimi esnasında adam devamlı kur yapmak için dişinin çevresinde döner.
Damızlık Çiftler
Damızlık çiftlerin kendi eşlerini kendilerinin seçmesine izin verilir yada zorla eşleştirilir. Eşler naturel çift kurma esnasında adamın dişinin çevresinde kur yaparak dolaşması ile ayırt edilebilir. Eşler numaralanmış yada renkli bacak halkaları kullanılarak aile içi (inbreed) çiftleştirmelerden korunur .Zorlamalı çift oluşturulması isteniyorsa damızlık dişi ve adam güvercin beraber kapalı bir yuva kutusu içinde yada içinde suyu ve yemi olan uygun bir kümeste iki hafta süre ile bir arada tutulması yeterlidir. Çift kurmuş damızlıklarda çiftin mümkün olduğunca bozulmamasına çalışılmalıdır ve yaşamları süresince bir arada olabilirler. İsteksiz kuşlar birbirinden ayrılmalıdır. Yüksek verimli dişilerin genç ve istekli erkeklerle çift kurmaları esansiyeldir. Devamlı bir .üretimi sağlayabilmek için çiftleştirme de devamlı olmalıdır. Her bir çift yılda 14 palaz yetiştirmelidir. Ana üretim sezonu süresince (ilkbahar ve yaz) bir çift güvercinden her 4 haftada bir pazarlamaya hazır palazlar elde edilmelidir. Palaz üretiminin, %60’ı bu sürem esnasında gerçekleştirilir. Yumurtacı tavuklarda olduğu şeklinde yapay ışıklandırma ilkbahardan sonbahara kadar pik Yumurta verime erişebilmek için kullanılabilir. Yapay ışıklandırmanın palazlarda canlı ağırlık artışı üstüne tesiri yoktur.
Kuluçkadan çıkış ve büyütme
Güvercin yumurtasının inkübasyon süresi 17 gündür. İlk ve ikinci yumurta içinde kuluçkadan çıkış süresi bakımından 1-2 günlük fark olur. Her iki ebeveyn beraber yuvayı hazırlar ve sırayla kuluçkaya yatarlar. Dişi kuş çoğu zaman palazlar iki haftalık olduğunda yeniden yumurtlamaya adım atar. Her iki ebeveyn de yavruları beslemesine karşın dişi kuş ikinci kez yumurtlamaya başladığında palazların beslenmesi ile daha fazlaca adam kuş ilgilenir. Palazlar yuvayı terk etmeden ilkin dişi kuş yumurtlamaya başladığından palazların rahatsız olmaması ve kuluçkaya ara verilmemesi için yukarda açıklanmış olduğu şeklinde ikinci yuva temin edilmiş olmalıdır. Ebeveyn palazları beslediği için kuşları rahatsız etmeye gerek kalmamıştır (gerçekte kuşlar beslenmeleri esnasında rahatsız edilmemelidir) İlk haftalarda palazlardan biri ölürse onun yerine aynı yaş ve büyüklükte başka bir palaz konarak ebeveynin bunu da beslemesi sağlanabilir. Bu durum palazsız kalmış olan çiftin daha erken yumurtlamaya başlamasını sağlar. Bu durumda mesela yavrularından birisi ölmüş olan çiftin öteki yavrusu tek yada kendileri şeklinde yavrularından birisi ölmüş olan öteki bir çifte verilerek bu çiftin yeniden yumurtlamaya daha erken başlaması sağlanarak çifte verilerek ekonomik yitik azaltılmaya çalışılır. Anne babalar hasta yada ölmüşse palazlar minimum bir haftalık olmaları şartı ile zorla beslemede olduğu şeklinde elle beslenebilirler. Alternatif bir yol olarak dane yemlere su emdirilerek palazlar ufak dane yemlerle de beslenebilir. Damızlık amaçla elde tutulacak olan palazlar belirlenmeli ve sonrasında yeme ve içme faaliyetlerini öğrenmeleri için anne babaları ile beraber ortalama 6 hafta süreyle bir arada kalmalarına izin verilmelidir. Damızlık bir sürü oluşturmak için palaz seçerken her bir yuvadan yalnızca en iri palaz seçilmez, aksi taktirde yalnız erkekler seçilmiş olabilir. Daha iri kuşlar yönünde devamlı bir seleksiyon sürüde adam oranının dişilerden daha fazlaca olmasına niçin olabilir.
Beslenme
Güvercinler yaşamının ilk 20 gününde öteki kanatlılara oranla fazlaca daha süratli büyürler. İlk gıdaları ebeveynlerinin kursaklarında sentezlenen ve ”güvercin sütü” isminde olan bir sıvı olup, yavruların ağızlarına kusularak verilir. Güvercin sütü protein ve yağ miktarı yüksek koyu krem rengi ve kıvamında yarı sindirilmiş bir materyal olup, karbonhidrat miktarı düşüktür. Yumurtadan Çıktıktan 20-40 gün sonrasında yavrular yem tüketebilirler. Öteki kanatlı türlerin aksine güvercinler toz formdaki yemi tüketemediklerinden verilecek olan dane yem, tüm halde, kaba kırılmış yada ezilmiş olarak verilir yada ticari olarak hazırlanmış pelet yemler kullanılır. Birçok yetiştirici tarafınca güvercinler;
1) topyekün pelet rasyon yada
2) pelet rasyon ile beraber verilen dane yem ile beslenir.
En fazlaca kullanılan dane yemler içinde mısır, buğday, darı ve bezelye şeklinde baklagiller bulunur. Daneler yemlikte karışık bir halde ya da kafeterya tipi bir yemlikte (her dane çeşidi için ayrı bir bölümün bulunmuş olduğu) verilirler. Karışık yemleme yapıldığında güvercinlerin günde iki kez yemlenmesi önerilir. Her periyotta, 1 saat içinde bitirilecek kadar yem verilir. Güvercinler yem mevzusunda titiz olmamalarına karşın, tamamen dane yemden oluşmuş rejimleri tercih ederler. Mısır şeklinde iri daneler kırılarak verilebilir. Tablo-110’da güvercinlerin gıda maddeleri gereksinimleri verilmiştir.
Tablo–110 Güvercinlerin gıda maddeleri gereksinmeleri
Güvercin rasyonlarını yem maddelerinin fiyatı ve piyasadaki mevcudiyetleri büyük seviyede etkisinde bırakır. Bunun yanı sıra sarı mısır ve bezelye şeklinde yem maddelerinin devamlı rasyonda bulunması arzu edilir. Güvercin rasyonlarında yaygın olarak kullanılan yem maddeleri ve kompozisyonları % olarak aşağıda verilmiştir. (Tablo-111)
Tablo-111 Güvercin rasyonlarında yaygın olarak kullanılan yem maddelerinin kompozisyonu
Güvercinler düzgüsel olarak tüy dökerler, yaz ve kışın çiftleşmediklerinden bu zamanda çiftleşme dönemindekinden daha düşük bir protein seviyesi yeterlidir. Güz ve kış aylarında rasyonlarında daha yüksek protein seviyesi kullanılmasının bir dezavantajı olmamasına karşın ekonomik değildir. Buğday, mısır, sorgum, kolza, fiğ ve darı şeklinde yem maddeleri birbirleri yerine ikame edilebilmesine karşın ikame miktarları rasyon protein seviyesini bozmamalıdır. Tablo-112’de güz/kış ve ilkbahar/yaz dönemleri için rasyon önerileri yer almıştır. Güvercinler ya yemlikle beslenirler ki o taktirde beslenmeleri sınırlandırılamaz, ya da günlük olarak elden beslenirler. Yemlik kullanılıyorsa her kuş için 5 santimetre’lik bir yemlik kenarı sağlanmalıdır. Yemlik kullanımı işçilik giderlerini azaltırken, güvercinlerin de önlerinde devamlı olarak yem bulunmuş olur. Fakat yem israfı ve fare problemi ortaya çıkar.
Tablo – 112 Mevsimine gore örnek güvercin rasyonları
Toblo-113 Örnek mineral karışımı (ad libitum)
Elle beslemede kuşlar günde iki kez beslenir ve verilen yem miktarı otuz dakika içinde bitecek kadar olmalıdır. Güvercinlerin daha soğuk havalarda ve palazlarını büyütürken yem tüketimlerinin artacağına dikkat edilmelidir. Tohum rasyonlarına ilaveten güvercinler mineral, vitamin ve grite gereksinir. önünde kolaylıkla alabilecekleri mineral karışımları mevcut olmalıdır. A vitamini ve riboflavın katkıları fertilite ve kuluçka randımanını artırır. Yeminlerin taşlıkta ezilebilmesi için grit gereklidir. Değişik yem ham madde1erinin ayrı ayrı yemliklere konarak meydana getirilen kafeterya tipi beslemede kuşların kendi istedikleri yemleri seçmelerine izin verilir. Bunun yanı sıra, bu sistemde çok çok fazla yem israfı vardır. Güvercinler pelet yemlerle beslenebilir fakat peletle besleme bazı kuşlarda kursak problemlerine yol açabilmektedir. Güvercinlerin yem tüketimi özetlenecek olursa;
– Damızlık 25 çift güvercin günlük olarak ortalama üç kilogram yem tüketir,
– Bir çift damızlık güvercin senelik olarak ortalama 45 kilogram yem ve dört kilogram grit tüketir ,
– Bir çift güvercin üreme çağına kadar 22 kilogram yem tüketir ,
– 500 gramlık bir güvercin palazı üç kilogram’lık bir yem tüketimi ile bu ağırlığa ulaşır ve FCR 6:1 şeklindedir.
Piyasada ticari güvercin yemleri mevcuttur. Tablo-114’de dane yemlerden oluşan bir karışım ile beraber ayrı bir yemlikte özgür şekilde alabilecekleri bir mineral karışımı örnek olarak verilmiştir.
Tablo-114/a Güvercinler için örnek rasyon (kilogram)
Tablo-114/b Mineral Karışımı
Ebeveyinler yavruları kursaklarından salgılanan güvercin sütü ile besler. Güvercin sütü koyu krema kıvamında yüksek proteinli bir salgıdır. Yavrulara 10. günlük yaştan itibaren uygulanacak bir zorlamalı beslemeyle ağırlıkları arttırılabilir. Güvercinlere verilen dane yem rasyonu dört saat süre ile su emdirildikten sonrasında günde üç kez yavrulara elden verilir. Elden yemleme zaman yitirilmesine ve işçilik giderinin artmasına niçin olduğundan popüler bir yöntem değildir.
Su
Güvercinler yalnızca içmek için değil eksternal parazitlerden kurtulmak için suya gereksinir. Bir tek su kabı her iki amaç için kafi olup, her gün temizlenmelidir. Çimento yada galvanizli saçtan yapılmış 1 m uzunluk 60 santimetre genişlik ve 10 santimetre derinlikteki bir suluk bu amaca uygundur. Her damızlık çift için 2.5 santimetre suluk alanı sağlanmalı ve suluklar gölgelik altında olmalıdır. Bir çift damızlık güvercin yılda 180 it su tüketir. Bir fazlaca kuşun aksine güvercinler suyu gagalarını daldırıp emerek içer.
Parazit ve Hastalık Kontrolü
Yeterince banyo yapma fırsatı var ise eksternal parazitler minimumda tutulabilir. Güvercinler tavuklardaki bit, pire ve kene şeklinde parazitlerin aynılarına haizdir. Bir tedbir olarak yuva kutuları ve yuva materyali sprey yada toz ilaçlarla ilaçlanmalıdır. Tahtalar yılda minimum bir kez kreosol ile boyanmalıdır. Tüm çiftliklerde hastalıklar minimumda tutulabilmesi için sıkı bir hijyenik program uygulanmalıdır. Rutubet oluşumu önlenmeli, kümesler tertipli aralıklarla sık sık temizlenmeli ve zemine taze altlık yada kum serilmelidir. Tüm hasta kuşlar sürüden izole edilmelidir. İlaç ve pestisid seçiminde kullanım amacına dikkat edilmelidir. İç parazitlerden Ascaridia galli güvercinlerde en yaygın rastlanan barsak parazitidir. Piperazine türevi ilaçların kullanımı bu parazitin etkili bir halde denetim altına alınmasını sağlar. Bu ilaç sürüye yem yada su ile verilebilir. İlaçlar içme suyu ile verilmelid1r. Böylelikle toplam gereksinilen doz yalnızca birkaç saat içinde verilebilir. Doz oranı kullanılan preparata gore değişim gösterir. Bitler en yaygın eksternal parazitler olup, yalnızca kuş üstünde yaşayabilir. Konakçıdan ayrıldıklarında ölürler. Birçok değişik bit tipi mevcut olup, en yaygın olanı vücut bitidir. Bitler kuşlarda genel bir güçsüzlük hali yaratmalarının yanı sıra, canlı ağırlık artışı ile yumurta veriminin azalmasına da niçin olurlar. Herhangi bir bit enfestasyonu toz yada sprey insektisidlerin kullanımıyla kolaylıkla denetim altına alınabilir. Kırmızı pireler (yanlış bir halde pire olarak isimlendirilen maytlar, (Dermanysus gallinae) güvercinlerde en fazlaca sorun oluşturan parazitlerdir. Bunlar oldukça küçüktür ve çıplak gözle meydana getirilen muayenede dikkatlice bakmayı gerektirirler. Kümesteki tahta çatlakları içinde yaşar ve geceleri kuşlara atak ederler. Pireleri denetim altına almak için tahtaları koruyucu bir boya ile boyamak ve kümesi amaca uygun bir pestisidle ilaçlamak gerekir. Güvercinlerin başlıca hastalıkları içinde; kronik solunum yolu hastalığı (chronic respiratory disease), ornitozis, kanser, çiçek, koksidiozis, tuberkülozis ve paratifo yer alır.
Kesim ve İşleme
Palazlar çoğu zaman ortalama 28 günlük yaşta kesime hazır olurlar. Kanat altları tamamen tüylenmiş olmalı, en azından kanat altıdaki tüy dipleri yolma işleminde kolaylık sağlayabilecek büyükte olmalıdır. Palazların canlı ağırlıkları ırka ve yetiştirme sistemine gore değişim göstermesine karşın, 450 ila 700 gram içinde olmalıdır. Kesimden bigün ilkin akşam palazlar yuvalardan toplanarak kursaklarının ve sindirim sistemlerinin ertesi güne kadar boşalması sağlanmış olmalıdır. Aksi taktirde kursak su ile temizlenerek yemlerin boşaltılması gerekir. Palazlar ilkin kesim tüneline girer arkasından jugular ven keskin bir bıçakla kesilir. Palazlar ıslak ya da kuru olarak yolunabilir. Islak yolum yapılacaksa 55 C, deki suda 60 saniye bekletilerek tüylerin su emmesi sağlanır. Yolma makinesinde 20-30 saniyede tüylerinden tamamen arındırılır. Suyu süzülen karkas sonrasında çelik yada metal masa üstüne konarak temizlenir. Tüketici talepleri doğrultusunda bu aşamadan sonrasında kuşun bağırsakları çıkartılır. Ticari işletmelerde kuşlar bağırsakları çıkartılmaksızın New York tipi kesim olarak da pazarlanabilir. Tamamen temizlenmiş kuşta %74 randıman elde edilir. (%26 kesim kaybı), yalnızca kan ve tüyler ayıklandığında ise, kesim randımanı %87 olur (yitik %13). Palaz kesilip, yolunup ve iç organlar temizlendikten derhal sonrasında temiz su ile yıkanır ve sonrasında vücut ısısını kaybetmesi İçin minimum 1 saat süreyle buzlu su içinde bekletilir. Ticari üretim büyüklük ve kaliteye gore sınıflandırılır. Hemen sonra uygun bir materyal ile paketlenirler. Boyun alta ve göğüs yukarı gelecek şekilde dizilirler. Palazlar bireysel olarak parşomen kağıdı yada polietilen torbalara da sarılabilir. Kalınca mukavva kutular içine 1 yada 2 düzine şeklinde dizilerek pazara sevk edilirler. Palaz tek olarak, tombul erişkin güvercin ise iki tane şeklinde doldurulmuş olarak servis edilir. Güvercin eti leziz olup, lezzet yitirilmesine uğrayacağı için yoğun ateşte pişirilmemelidir .Güvercin birçok değişik şekilde hazırlanıp servis edilebilir. Favori olan tavuk, ördek yada bıldırcın yiyecek tariflerini güvercin için de kullanılabilir. Değişik şekillerde pişirmek monotonluğu önlemek bakımından gereklidir. Orta hararetteki averaj pişirme süreleri aşağıdaki gibidir: Gril için: 20-35 dakika Güveç için: 1-1.5 saat Kızartma için: 25-35 dakika Genç kuşlar nefes pembe bir deriye haizdir. Göğüs elastik, boyun kalınca, eti; yumuşak, sulu ve lezzetlidir. En ideali kızartma ve gril yapımıdır. Daha yaşlı kuşların derileri daha koyu renktedir, boyun ince, ayaklar ince ve eti serttir. Lezzeti iyi olmasına rağmen, güveç şeklinde sulu pişirme şekilleri daha uygundur. Güvercin eti, kesimi takiben lezzetini yitirme eğilimindedir bundan dolayı kesimden kısa bir süre sonrasında tüketilmelidir.
Bakım
Güvercinler barınaklarına kolay alışır. Uçma telekleri koparılıp hayvanlar kapalı bir yerde bir süre için tutulup beslenirlerse buraya alışırlar. Yakalanmış olan güvercinler de benzer şekilde yeni barınaklarına yedi gün içinde alıştırılırlar. Başlangıçta sabahları azca oranda dane yem verilerek kuşların barınağı benimsemeleri sağlanır. Temizlenmesi kolay su geçirmez bir kümes güvercinler için uygun bir barınaktır. Bir fazlaca geleneksel güvercinlikte topraktan yapılmış kaseler kullanılmıştır. Buna en iyi örnek Türkiye’de Kapadokya yöresinde kayalara oyulmuş olan güvercinliklerdir. Asya ve Avrupa devletlerinde tahtadan yapılmış güvercinlikler de yaygın olarak kullanılır. Tavukların tersine güvercinler kümeslerde toplu yaşamı tercih etmez bunun yerine her damızlık çift için iki tane yuva bulunan raflarda tünerler. Raflar çoğu zaman kuytu köşelere konur. Ticari güvercin ırkları çoğu zaman tamamen güvercinlikte barındırılır. Çevre şartları ve bakım koşullarına bağlı olmakla birlikte yetiştiriciler bir çift damızlıktan yılda 12-14 güvercin yetiştirmeyi umarlar. Güvercinlere günlük olarak taze içme suyu ve minimum haftada bir kez banyo suyu sağlanmalıdır. Yavrular yetişkinler tarafınca regurgitasyonla beslendiklerinden yetişkinlere devamlı olarak bolca ve taze içme suyu sağlanmalıdır. Öksüz yavrular yem tüketebilecekleri yaşa kadar yumurta sarısıyla beslenebilirler. Tüm kanatlılarda olduğu şeklinde kümes koşu1larında yaşayan güvercinlere de dengeli rasyonlar verilmelidir. Kırılmamış tüm dane yemlerden oluşan bir karışım maksimum üretim için verilebilir. Verilecek olan dane yemler kuru ve küfsüz olmalıdır. Güvercinler toz yemi yeteri kadar tüketemezler. Fasulye, bezelye şeklinde protein miktarı yüksek yemler yaygın şekilde ku1lanılır. Kuşların yiyecek bulmaları için her gün özgür bırakıldığı ekstansif şartlarda kümes gereksinimi yoktur. Buna rağmen, kümes şeklinde kapalı bir ortamda entansif şartlarda yetiştirildiklerinde 2000 çift güvercin için yarım hektarlık bir alan yeterlidir. Özgür uçuşa izin verilen güvercinler bir fazlaca evcil kanatlı ile karşılaştırıldığında yem bulmak için istedikleri yere uçabildiklerinden daha çok bir otlama alanından faydalanırlar. Güvercinlerin gıda maddeleri gereksinimleri öteki kanatlılarınkine benzerlik gösterir. Güvercin yetiştiriciliği fazla bir itina gerektirmez. Nerede ise hiçbir yerde güvecin eti tüketimine karşı bir tabu yoktur .Güvercin etinin fiyatı yüksek olup, pazar talebi süreklidir. Güvercin eti öteki etlerle karşılaştırıldığında daha çok oranda eriyebilir protein ve daha azca oranda konnektif doku ihtiva eder. Bu yüzden hasta ve sindirim sistemi bozukluğu olan insanoğlu için diyetetik karakterdedir. Bir fazlaca meraklının belirttiği şeklinde yarış güvercinlerinden de leziz et elde edilir. Güvercinler azca sayıda hastalıktan etkilenir. Bunun yanı sıra, barsak kurtları, bit, diare (koksidiyozis), kanser (trikomoniazis) ve salmonella (paratifo) bir fazlaca. evcil kanatlı da görülen hastalıklar güvercinlerde de görülür. Salmone1la bir fazlaca sürüde düşük seviyede seyreder ve kuşlar strese girdiğinde enfeksiyon alevlenir. Tavuklar için uygulanan tedavi güvercinler için de geçerlidir. Geniş bir alanda uçarak dane yem ve öteki yemleri tükettiklerinden güvercinler çiftçilerle iyi geçinemezler. Hakkaten de 13.yy. da Avrupa’da aristokratların güvercinleri ekilen tohumları hızla yedikleri için çiftçiler tarafınca yakınma mevzusu olmuştur. Öte taraftan, geniş kursak kapasitesine haiz güvercinler büyük toprak sahibi olan derebeylerin tarlalarından dane çalmak için de yetiştirilmiştir. Bu güvercinler eve döndüklerinde sahipleri olan yoksul köylülerce kursakları boşaltılıp getirdikleri buğdaydan ekmek yapılmaktaydı. Güvercin yetiştiriciliği bazı problemleri de bununla beraber getirir. Güvercinler her yere gübrelerini bırakır, bazıları tarafınca fazlaca gürültücü bulunur ve azca sayıda insan güvercin tozuna karşı şiddetli bir allerji gösterir. Güvercinliklere insan da dahil olmak suretiyle her türlü avcı hayvan dadanabilir bundan dolayı önlemler alınmalıdır. Güvercinlikler yumurtaların ve yavruların başlıca düşmanı olan farelere karşı iyi korunmuş olmalıdır. Kuluçkadaki güvercinler yavrularının mümkün olan en yüksek canlı ağırlıkta büyütebilmek için yüksek oranda proteine gereksinirler.
Haber Güvercinleri
Bir fazlaca insan haber taşıyan güvercinleri geçmişteki bir uygulamanın antik bir kalıntısı olarak görmektedir. Fakat bazı ülkelerde (gelişmiş ve gelişmekte olan) haberci güvercinlerin kullanımı yeniden ortaya çıkmış ve rutin olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu konudaki yeni teknikler ise, eskisinden daha etkili bir halde uygulanmaktadır. Mesela, geçmişte güvercinler yalnızca tek bir rota üstünde rinde uçmakta, barınaklarından alınan güvercinler bir süre sonrasında götürüldükleri yerden salınarak eski yerlerine dönmeleri sağlanmaktaydı. Bu durum fazlaca sınırı olan bir kullanım sağlıyordu. Güvercinlerle ilgili bilgilerin artmasıyla güvercinlerin mesajları götürdükten sonrasında yeniden başlangıç istasyonuna dönebildikleri saptanmıştır. Bu şekilde bir eğitimle güvercinler mesajları götürdükten sonrasında yeniden yuvalarına geri Dönmektedir. Bu işlem günde iki kez yapılabilmektedir. Bu uygulamanın püf noktası kuşların yemlendikleri yerin bir istasyon, yuvalarının yeri ise, öteki istasyon olmasıdır. Güvercinler bu şekilde bir günlük emek vermeyi 160 km’ den daha uzun bir mesafede yapabilmektedir. Bu şekilde bir istasyonda güvercinleri gözlemek için personel bulundurmaya gerek kalmamıştır. Yalnızca içeriye oluşturulan (tek yönlü) bir kapısı olan güvercinlik yeterlidir. Güvercinlerin yeniden uçurulması için bir personelin buraya gelmesi gerekir böylelikle getirilmiş olan mesajlar daima bulunur. Bu şekilde bir güvercinlikte yeteri kadar tünek bulunmalıdır. Bu şekilde bir sistem Puerto Rico ve Guatemala’ da uygulanmaktadır. Telefonun olmadığı dağlık alanlarda ve mesajların saatler devam eden büyük zorluklarla ulaştırılmaya çalışmış olduğu sert coğrafi bölgelerde mesajlar bu şekilde yollanabilmektedir. Bazı yerleşimler naturel felaketler, askeri yada terörist saldırılar şeklinde umulmayan faaliyetlerce izole edilebilir. Bu şeklinde durumlarda güvercinler can kurtarıcıdır. Mesela, Puerto Rico’ da arabaların köyden şehre 1.5-2 saatte aldıkları yolu güvercinler 20 dakikada almakta ve köylülerin gereksindikleri bazı ilaçları taşıyabilmektedirler. Haber güvercinlerinin uzaklara ve süratli uçmalarının yanı sıra, et üretimi amacıyla yavrularından da faydalanılır. Güvercinler yarış amacıyla yada leziz et deposu olan geniş pektoral kasları içip yetiştirilirler. Bir çift haber güvercini bir yılda ileti taşımada kullanılmayan ve 28 günlük yaşta kesilen 12-16 yavru yetiştirir. Haberci güvercinler ile ilgili bir öteki örnek Fransa’dan verilebilir. Buna gore siyah-beyaz haberci güvercinler her gün Fransa’nın kuzeybatı kıyısındaki Petit Gendarme nahiyesinden 23 km’lik yolu uçarak hastaneye kan taşımaktadır. Güvercinlerin göğüslerinde hususi bir koşuma sarılarak yollanan kan tüpleriyle hastanede rahat, etkili ve ekonomik bir halde kan testleri yapılabilmektedir. İki güvercine averaj 40 g ağırlıkta her ikisi de aynı kanı içeren kontrol tüpleri bağlanmaktadır. Bu servis bilhassa gezgin akımının olduğu yaz mevsiminde trafik kazalarının arttığı dönemde kıymet kazanmaktadır. Kuşlar, Granvilli yöresiyle Avranches hastanesi arasındaki 27 km’lik yolu hazırlanma süresi de dahil olmak suretiyle 11 dakikada kat edebilmektedir. Akaryakıt fiyatı yüksek olan Fransa’ da bir kaç mısır danesiyle yönetilen bu şekilde bir operasyonun ekonomik kıymeti oldukça büyüktür. Kimi zaman hava durumu negatif bir unsur olabilir. Yoğun sis varlığında güvercin timi yere konmak zorunda kalabilir. Türkiye’den verilebilen bir başka örnekte ise, güvercinler takımlar halinde İstanbul’dan Adapazarı yada İzmit’e getirilerek özgür bırakılmakta ve bu sırada girilen bahislerde hangi takımın daha ilkin evine varacağı tahmin edilerek yarışmalar düzenlenmektedir. Ek olarak Urfa yöresinde güvercinlerin boyunlarına çengelli iğnelerle boncuk yada nazarlıklar asılması da gene Türkiye’ye ilişkin folklorik bir özelliktir.
