ÖZET
Meydana gelen bu derleme çalışmasında, güvercin ile ilgili bazı temel bilgilerin bir araya getirilmesi
amaçlanmıştır. Güvercin ilk evcilleştirilen kuş olarak bilinmektedir. Evcil güvercin 6.000 yıl yada daha çok bir
süredir değişik amaçlar için yetiştirilmektedir. Bazısı değişik uçma stilleri için yetiştirilen fazlaca değişik güvercin
ırkları bulunmaktadır. Güvercinler yetiştirilme amaçlarına gore dalıcı, taklacı, makaracı, dönücü, filo uçucusu,
yüksek uçucu, posta, süs ve ötücü olmak suretiyle gruplandırılabilir. Güvercin, Türk kültüründe nadiren negatif
fakat çoğu zaman pozitif yönde bir role haiz olmuştur. Türkler Müslüman olduktan sonrasında, güvercin Türk kültüründe
mukaddes bir yere yerleştirilmiştir. Tüm evcil güvercinler yenilebilmesine karşın, Türkler güvercin etini nadiren
tüketirler. Günümüzde süs ve uçuş özellikleri için yetiştirilen güvercinlerin fazlaca azca miktarı beslenmek amacıyla
kullanılmasına rağmen güvercin eti gelecekte insanlık için stratejik bir besin maddesi olabilecek potansiyele
haizdir.
Anahtar kelimeler: Güvercin, güvercin yetiştirme, güvercin türleri, Columbidae
Pigeon Breeding (Columba livia) in Turkey from Past to Present
Abstract
This study was carried out to gather some basic pigeon information. Pigeon is known the bird which is the first
domesticated. Domestic pigeon (Columba livia) özgü been bred for various purposes for six thousand years or
more. Various forms of the Domestic pigeon exist which some of pigeons are bred for their flying abilities. They
can be grouped related with their husbandry purpose as diver, tumbler (somersaulter), roller, spinner, fleet flier,
high flier, racing homer, show and singer type pigeon breeds. Pigeon özgü always been an important figure in
Turkish culture. Pigeon özgü generally been in positive role, but rarely negative role in Turkish culture. After Turks
özgü become Muslim, pigeon özgü been niches in a holy place in Turkish culture. Although all domestic pigeons are
edible, Turks rarely consume pigeon meat. Most of today’s show and flying ability forms are seldom bred for
food, but pigeon meat can be a strategic food source for human in the future.
Keywords:Pigeon, Columba livia, Pigeon breeding, Pigeon species, Columbidae
1
Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Kısmı, 76100, IĞDIR
2
Bozok Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Kısmı, 66100, YOZGAT
GİRİŞ (Atalay 1943). Anadolu ağızlarındaki, goğercin,
güvercin, göğercin, güvercin tanımlarının yanında,
Güvercin, 300’den fazla türü olan Güvercingiller Kögörçün (Bashöyük-Kadınhanı-Konya) biçiminin
(Columbidae) ailesinden olup,, süratli ve uzun vakit ise Kafkasya göçmenlerinden derlendiği
uçabilen; kugurdama ya da dem çekme denilen hususi anlaşılmaktadır (Anonim 1992; Eren 1858).
sesleri çıkaran, kısa vücutlu, sık tüylü ve yemle Kökürçkün, kögürçün biçimlerinin kök < gök
beslenen bir tür kuştur. Sık sık kumru ve güvercin sözcüğünün üstüne ek yığılması sonucu ortaya çıkmış olduğu
tanımı birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Halk anlaşılmaktadır (Atalay 1941). Bazı lügat ve
içinde “gugukçuk” olarak malum kumru, ansiklopedilerde ise güvercin isminin kökeninin,
güvercinden daha minik, zarif ve ince kuyrukludur. Moğolca “kügercin” kelimesinden geldiği
b Güvercin ise daha iri, tombul, kuyrukları küt ve bolca belirtilmektedir (Anonim 1993 ).
a
telekli bir kuştur (Anonim 1992, Anonim 1993 ,
b c Anonim 1993 , Anonim 1993 , Öncel ve ark. 2001). 2.TürÖzellikleri
Kutup bölgeleri, bazı okyanus adaları, Sahra Çölünün Orta büyüklükte, küçükbaşlı, kısa boyunlu ve
iç kesimleri ve ılıman iklim kuşağının en soğuk kısa bacaklı kuşlardır. Gagaları kısa, zayıf yapılı, ucu
bölgeleri hariç, dünyanın her yerinde bulunmaktadır. hafifçe aşağı kıvrıktır. Kanatları orta uzunluktadır.
(İbrahim Hakkı 1933). Oldukça süratli uçarlar. Ayakları iyi gelişmiştir ve arka
parmak yere kıymet (Anonim 1992). Tabiatta ağaçlarda
1. İsim Kökeni ve kayalık yerlerde bulunurlar. Meyveler, taneli yada
Sınırı olan ve belli alanlardaki sözcükleri içine alan çekirdekli tohumlarla beslenirler. Yılda 3-5 kez
Gök Türk Yazıtlarında geçmeyen güvercin sözcüğü, kuluçkaya yatar ve çoğu zaman iki yumurta bırakırlar.
Uygur metinlerinde kögürçgün, kögürçken, kögürçün Kuluçka süresi averaj 17-18 gün olup, çoğu zaman
biçimlerinde geçmektedir (Caferoğlu 1968), Divanı gündüzleri adam, geceleri dişi kuş kuluçkada bekler,
Lugatit-Türk’te kökürçkün olarak geçmekte, yavruları beraber büyütürler. Her iki eşeyde kuluçka
kökürgkünleş- “güvercini ödül koyarak yarışa zamanı kursaklarından süte benzer bir sıvı çıkararak,
girmek”, biçiminde bir de türevi bulunmaktadır ilk dönemde yavrularını bununla beslerler. Yavrular
Derleme
46
yumurtadan gözleri kapalı, tüysüz ve çıplak Çiçi, Demkeş, Fırfırlı, Göğsüak, Hünkari, İçağlı,
çıkmaktadır. Yavru 3-4 haftalık olunca, kendi İskenderun, İstanbullu, Karakan, Ketme, Kızılbaş,
yiyeceğini kendi sağlamaya adım atar. Sınıflandırılmaları Selçuk, Taklambaç, Tavuskuyruk, Yaşmaklı ırkları
a b
karmaşıktır (Anonim 1993 , Anonim 1993 , Anonim örnek verilebilir.
c b
1993 , Anonim 2011 ). En uzun 30 yıl yaşamaktadırlar Dalıcı güvercinler: Bu güvercinler belirli bir
(Nalçacı 1994). Güvercinlerin bilince haiz oldukları, yüksekliğe çıktıktan sonrasında, kendisine pırıltı (parıltı)
a z düşünebildikl e ri ve ba z ı ç ıkıml a rda gösterildiği vakit, derhal dalan güvercinlerdir. Yerde
bulunabildikleri ortaya konmuştur (Dawkins, 2010). güvercin sahibinin, elinde tuttuğu beyaz renkli
Güvercinlerin mühim özellikleri içinde güvercini, gökyüzünde uçan güvercine göstermesine
emerek su içme ve yavrularını “kuş sütü” ile besleme pırıltı ya da parıltı adı verilir. Dalıcı güvercinlere
davranışları yer almıştır. Adana, Azman, Bango, Baksa, Dolapçı, Domino,
Emerek su içme davranışı: Güvercingillerde su içme Dönek, Kelebek, Mısırî, Ödemiş ve Yoz ırkları örnek
şekli öteki birçok kuştan farklıdır. Öteki kuşlar, bir verilebilir.
yudum su alıp kafalarını yukarı doğru kaldırarak suyu Filo uçucuları: Bu ırkın bireylerinde dalma,
yutarlar. Kuşlarda burun delikleri ile gagalarının takla atma, dolap, çember dövme ya da dönme benzer biçimde
arasını kapatabilecek bir yapı bulunmadığı için vakum özellikler bulunmaz. Bu güvercinler gökyüzünde
oluşturup suyu ememezler. Suyu gırtlaklarına toplu halde uçarak, hünerlerini sergilerler. Bunlar Ağ,
iletebilmek için kafalarını yukarı kaldırma Amberi, Bağdat, Baştankara, Bayramlı, Buludî,
gereksinimi duyarlar. Sadece güvercingiller, burun Burmalı, Çakçırlı, Çiçi, Dervişaliler, Fırfırlı, Halebî,
deliklerini de suya daldırırlar ve yiyecek borusundaki İskenderun, İspir, İspir Bağdadi, İstanbullu,
kasların yardımı ile vakum oluşturarak aynı Karaperçemli, Karakuyruk, Keşpir, Kınıfırlı, Mazoni,
memelilerde olduğu benzer biçimde suyu emerek içerler. Bu Meverdi, Müsevvet, Nakışlı, Safra, Sırtıkızıl ve
özellik yalnız güvercingiller familyasına ilişkin kuşlarda Yaşmaklı ırklarıdır.
bulunmaktadır. Bu özellikleri sebebi ile güvercinlerin Taklacı güvercinler: Adından da anlaşılacağı
içecekleri su kaynaklarının ya da su kaplarının gaga ve benzer biçimde, uçarken öne ya da arkaya takla atan güvercinlere
burun deliklerini daldırabilecekleri derinlikte olmaları verilen addır. Taklacı güvercin ırklarına Alabadem,
a
gerekir (Anonim 1993 ). Çakçırlı, Çorum, Göğsüak, İçağlı, Ketme, Kızılbaş,
Kuş sütü salgısı: Tüm kuşlar Malatya, Taklambaç ve Van Yüksek Uçucusu örnek içinde yalnızca
güvercin ve kumrularda rastlanan benzersiz bir verilebilir.
özellik, yavruların beslenmesi Çember dövücüler: Bunlar havada bir çember için “güvercin sütü” adı
verilen bir salgının salgılanmasıdır. Yavrular şeklinde dönerken, bununla beraber takla atan
yumurtadan çıktıktan sonrasında ortalama yedi gün süre ile güvercinlerdir. Anadolu Çember Dövücüsü bu gruba
bu salgı örnek verilebilecek bir ırktır. ile beslenirler. Hemen sonra ana ve babalarının
kursaklarında öğüttükleri yarı sindirilmiş besinle f.Makaracı güvercinler: Bu gruba giren
bes güvercinler, havada kendi çevrelerinde dönerek lenmeye geçerler. Yavru kuş gagasını
ebeveynlerinin ağzının süzülürler. Bu hareketleri bir makaraya sarılan ipe içine sokar ve ebeveynlerinin
kusmasını sağlayarak bu salgıyı alır benzediği için, güvercinlerin bu hareketine makara, bu . Hipofiz bezinin
sa tip güvercinlere de makaracı denmiştir. Makara lgıladığı prolaktin hormonu, bu salgı
mekan yaparken süzülmenin ölçüsü bir elektrik direği izmasını harekete geçirmektedir. Kursak
çeperinden salgılanan bu besleyici maddenin bileşimi uzunluğudur. Standart bir makaracı güvercinin minimum
memelilerdeki süte oldukça yakındır bir elektrik direği boyu süzülmesi gerekir. İyi . Halk içinde
“kuş sütü” olarak malum bu salgı, güvercinlerde yetiştiricilerin hedefi 3-4 direk boyu makara meydana getiren
yalnız kuluçka periyodu sonuna doğru ortalama bir kuşlar yetiştirmektir. Makaracı ırklara Bursa, Çakal,
hafta a Mülakat, Oryantal ve Trakya Makaracısı örnek süre ile salgılanmaktadır (Anonim 1993 ).
verilebilir.
3.Güvercinlerin Dönücü güvercinler: Bu güvercinler havada sınıflandırılması
Çeşitli şekillerde çeşitli dönüş manevraları yaparlar. Bu gruba Dolapçı, sınıflandırılırlar. Uzun gagalıkısa gagalı, paçalı-paçasız, Dönek, Kelebek ve Ödemiş ırkları örnek verilebilir.
tepelikli-tepeliksiz benzer biçimde
Ötücü güvercinler: Havada yaptıkları çeşitli sınıflandırmalar yapılmakla beraber en fazlaca tercih
ed hareketler ya da dış güzelliklerinden daha fazlaca, çeşitli ilen yetiştirilme amacına gore meydana getirilen
şekillerde icra ettikleri ötüş özellikleri ile ön plana sınıflandırmadır. Güvercinler yetiştirilme amacına
gore; çıkan güvercinlerdir. Ankut, Bayburt ve Kumru ırkları
Süs güvercinleri: Dış görünüşlerinin bu gruba giren güvercinlerdir.
ilginçliği
ve güzelliği sebebi ile yetiştirilen güvercinlerdir Yarış güvercinleri: Posta güvercini adıyla . Baş
üstünde malum güvercinlerdir. Bu güvercinler, yetiştirildikleri takke, göğüste gül, bacaklarda paça benzer biçimde ilave
özellikler yerden belirli bir uzaklığa bırakıldıktan sonrasında, belirli
, daha heybetli kuyruk, göğüs benzer biçimde vücut
parçaları, bir sürede eski yerlerini gören güvercinlerdir. Bu değişik ve garip göz ve telek rengi benzer biçimde
özellikler sebebi mesafenin uzunluğu birkaç kilometreden, bazı uzun ile tercih edilen güvercinlerdir. Süs
maraton yarışlarında, birkaç bin kilometreye kadar için yetiştirilen güvercinlere Alabadem, Burmalı,
Tarihten Günümüze Türkiye’de Güvercin (Columba livia) Yetiştiriciliği
47
çıkabilmektedir. Bu güvercinlerde belirli bir renk ya yapılmaktadır.
da biçim standardı yoktur. Bu kuşlar tamamen uzun c. Posta ırkı güvercinlerin yetiştirilmesi
mesafe uçma ve eski yerini bulma özelliklerine gore komünikasyon ve ulaşım imkânlarının kısıtlı olduğu
b
yetiştirilirler. devirlerde daha önemliydi (Anonim1993 ). Mesela
Yüksek uçucular: Kartal, şahin ve atmaca benzer biçimde Fransa Ordusu II. Dünya Savaşı esnasında 30.000 tane
yırtıcı kuşlar yüksekte uçtuklarından, güvercinler posta güvercinine haiz olmasına rağmen günümüzde bu
çoğu zaman yüksek mesafeleri sevmezler. Yükseklere sayı 300 adete düşmüştür. Puerto Rico ve
çıkarak uçmayı yeğleyen güvercinlere yüksek uçucu Guatemala’da telefonun olmadığı dağlık alanlarda ve
adı verilir. Bu gruba Van Yüksek Uçucusu örnek mesajların saatler devam eden büyük zorluklarla
verilebilir. ulaştırılmaya çalışmış olduğu sert coğrafi bölgelerde
Besi güvercinleri: Yalnız besleme amacıyla mesajlar güvercinlerle yollanabilmektedir. Bazı
yetiştirilen ve öteki uçma ve biçim benzer biçimde özelliklerine yerleşim bölgeleri organik felaketler, askeri yada terörist
dikkat edilmeyen güvercinlerdir. King, Mondaines, saldırılar benzer biçimde umulmayan faaliyetlerce izole
Carneau benzer biçimde yabancı kaynaklı ırklar bu gruba örnek edilebilir. Bu benzer biçimde durumlarda güvercinler can
verilebilir (Sarıca ve ark. 2003). kurtarıcıdır. Mesela, Puerto Rico’da arabaların
4. Güvercinlerde Yön Bulma köyden şehre 1.5-2 saatte aldıkları yolu güvercinler 20
Güvercinlerin ve bilhassa uzun mesafe kat eden dakikada almakta ve köylülerin gereksindikleri bazı
posta güvercinlerinin taraflarını iyi mi buldukları ilaçları taşıyabilmektedirler. Haberci güvercinler ile
mevzusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. İlk ilkin ilgili bir öteki örnek Fransa’dan verilebilir. Buna gore
güvercinlerin yeryüzü şekillerini ezberledikleri siyah-beyaz haberci güvercinler her gün Fransa’nın
üstünde durulmuştur. Hemen sonra ise güneşin ve kuzeybatı kıyısındaki Petit Gendarme nahiyesinden
yıldızların konumlarına bakarak taraflarını buldukları 23 km’lik yolu uçarak hastaneye kan taşımaktadır.
düşünülmüştür. 1947 senesinde geliştiren yeni bir Güvercinlerin göğüslerinde hususi bir koşuma sarılarak
varsayıma gore de güvercinlerin yerin manyetik yollanan kan tüpleriyle hastanede kolay, etkili ve
alanını yön bulma amacı ile kullanabildikleri ortaya ekonomik bir halde kan testleri yapılabilmektedir.
çıkartılmıştır. Sadece, son olarak varsayıma gore İki güvercine averaj 40 gr ağırlıkta her ikisi de aynı
güvercinlerin koku alma duyuları yardımıyla kanı içeren kontrol tüpleri bağlanmaktadır. Bu servis
hedeflerine ulaştıkları ileri sürülmektedir. İlk kez 1972 bilhassa gezgin akımının olduğu yaz mevsiminde trafik
senesinde Papi, ve 1980 senesinde Almanya’da Wallraff kazalarının arttığı dönemde kıymet kazanmaktadır.
tarafınca ileri sürülen bu görüşe gore, her coğrafi Kuşlar, Granvilli yöresiyle Avranches hastanesi
bölgenin uçucu maddelerden oluşan, kendine özgü arasındaki 27 km’lik yolu hazırlanma süresi de dahil
moleküllerden oluşan kokuları bulunmakta ve olmak suretiyle 11 dakikada kat edebilmektedir.
güvercinler bu kokulara gore yollarını bulmaktadırlar. Akaryakıt fiyatı yüksek olan Fransa’da bir kaç mısır
Posta güvercinlerinin bu kokuları ayrı ayrı danesiyle yönetilen bu şekilde bir operasyonun ekonomik
tanıyabildikleri düşünülmektedir. Koku alma duyuları kıymeti oldukça büyüktür (Muğlalı 2001).
geçici olarak köreltilen güvercinlerin tanımadıkları bir d. Güvercin gübresi Osmanlılar zamanında ihraç
bölgeden geri dönemedikleri sadece, bölgeyi evvelde edilen bir maddeydi. Bu yüzden çeşitli şehirlerde
tanıyorlarsa geri dönebildikleri gözlenmiştir. Bugün güvercinler için hususi binalar inşa edilmiş ve ticari
koku varsayımının öteki yön bulma kabiliyetleri ile güvercin gübresi üretimi yapılmıştır. Kapadokya
beraber ve duruma gore kullanıldığı düşünülmektedir yöresinde “güvercinlik”, Kayseri’de “burç” ve
(İşçen 2004). Güvercinler bu uzun yolculukları Diyarbakır’da “boranhane” olarak adlandırılan yapılar
e sna sında süpe r yakıt ol a r ak i ç yağını günümüzde de halen görülebilmektedir (Büyükmıhçı
kullanmaktadırlar (Alim 2010). 2006, Bekleyen 2007). Güvercinler, en pahalı organik
hayvan gübresi olan güvercin gübresinin hammadde
5. Güvercinlerden yararlanma yolları kaynağıdırlar. Güvercin gübresinin PH derecesi
Güvercinler insanlara birçok yönden hizmet yüksektir. Otomobil kaportasına temas ettiğinde, kısa
etmektedirler: sürede boyaya zarar verebilir. Ek olarak, güvercin dışkısı
a. Güvercinler günümüzde en yaygın şekilde ayakkabı yapımından kullanılan derilerin
hobi amacı ile yetiştirilmektedir. Güvercinin dış işlenmesinde de kullanılmaktadır (Özdemir 2005).
görünüm olarak göze hoş görünen yapısı, yuvasına Güvercin gübresi; koyun, keçi, bıldırcın, yarasa
sadık olması, havada çeşitli oyun, takla ve manevralar gübresi öteki hayvan gübreleri ile kentsel katı atıklar
yapması birçok kişinin ilgisini çekmektedir. Güvercin ve mantar kompostu içinde en fazla kuru madde ve
yetiştiricilerinin büyük bir çoğunluğu güvercin organik maddeye haiz gübre çeşididir (Pekşen ve
yetiştirmeye daha çocuk yaşlarda başlamaktadır. Günay 2009, Demirtaş ve ark. 2011).
Güvercin yetiştiren kişilerin sakin yaradılışlı, insan e. Güvercin eti, tavuk etine alternatif olmasa da,
sevgisi dolu ve barışsever insanoğlu oldukları gelecekte iyi bir hayvansal protein deposu olabilecek
gözlemlenmektedir. potansiyele haizdir. ABD’de güvercin çiftliklerinde
b. Günümüzde birçok güvercin yarışması 35.000 çiftin üstünde damızlık kuş bulunmuş olduğu
yapılmakta ve sportif amaçlı güvercin yetiştiriciliği bildirilmektedir. Başta Şimal Afrika ve Orta Doğu
Yılmaz ve Boz
48
olmak suretiyle yüz senelerdir yetiştirilmektedir. Döneminden kalma ve altından yapılmış iki küpe
Yetiştirilmeleri için fazla bir alan gerekmediği için güvercin şeklindedir ve günümüzde Ankara Anadolu
şehirlerde de kolaylıkla yetiştirilirler. Şimal Medeniyetleri Müzesinden sergilenmektedir. Assos’ta
ABD’nın bazı bölgelerinde ve Avrupa’nın çeşni meydana getirilen nekropol kazılarında, sekiz numaralı lahitten
(gourme) marketlerinde güvercin eti pahalı bir üç güvercin heykeli çıkarılmış, Çanakkale Müzesinde
yiyecek olarak satılmaktadır. Genç güvercinler tüy sergilenmektedir. İçel’in Mut İlçesi civarlarındaki
gelişimi hemen hemen daha yeni tamamlanıp uçmaya Dağ Pazarı Kilisesi adı ile malum bazilikanın taban
başlamadan ilkin çoğu zaman 21-30 günlükken süslemelerinde, öteki birçok kuş ile beraber güvercin
kesilirler. Bu zamanda yenebilen et oranı en yüksek figürlerine de rastlanmaktadır. Konya Selçukluların
seviyede olup, uçmaya başladıktan sonrasında et başkenti ve güvercin yetiştiriciliğinin mühim
sertleşmeye adım atar. Ağırlık, ırka, beslemeye ve öteki merkezlerinden birisi olmuştur. Burada’Selçuklu’ adı
faktörlere bağlı olarak 340-680 gr içinde değişmiş olur. ile bir ırkın yetiştiriliyor olması, güvercin
Güvercinlerin et üretimine en uygun olanları White yetiştiriciliğinin Selçuklular zamanından günümüze
King ve Red Cameau’dur. ABD orijinli olan White kadar yapıldığına bir kanıt olabilir (İşçen, 2010).
King kısa bacakları ve geniş vücut yapısıyla etçi Evliya Çelebi Seyahatnamesinde İstanbul’da
ırkların genel özelliklerini taşır. Kafa oldukça kuşbazlara ilişkin 500 civarında dükkân olduğundan ve
büyüktür, deri pembemsi beyaz ve sık tüylüdür. 600 kişinin bu işle uğraştığından söz etmektedir.
Erişkin kuşlar 750-850 gr ağırlıktadır. Cameau Güvercin ırklarından Pal, Taklabaz, Şeber, Cevizi,
ailesinin bir varyetesi olan Red Cameau, White King Şami, Mısıri, Bağdatlı, Munakkit, Alare, Marselos,
kadar üretken bir varyete olmayıp 650-740 gr Demkeş, Sabe, Talazlı, Pelenk, Jebar, Kızıl Ala, Kara
ağırlıktadır (Muğlalı 2001, Sarıca ve ark. 2003). Ala, Tekir Ala, Varkil Ala, Mütevazı Kut, Taçlı Kut ve
f. Güvercinler başta fizyoloji ve psikoloji olmak Çakşırlı Kut benzer biçimde ırkları bilinmektedir. Cumhuriyetin
suretiyle bazı bilimsel çalışmalarda denek hayvanı olarak ilk yıllarında, 1925 senesinde Nuri Halil isminde bir subay
yoğun şekilde kullanılmaktadırlar (Muğlalı 2001). tarafınca yazılan 488 sayfalık kitabın adı
Psikolojide davranışlar için “batıl” terimini ilk “Muharebe Vasıtalarından Güvercin Usulü Talim ve
kullanan şahıs B. F. Skinner adlı bilim adamıdır. Terbiyesi”dir. 1931-1936 yılları arasındaki arşiv
Güvercinlere yem vererek gerçekleştirdiği bir deneyin belgeleri Rusya ile posta güvercini ticareti yapıldığını
neticelerini “Supersitution in the Pigeon” adı ile ortaya koymaktadır (İşçen 2010).
yayımlamıştır (Hoşrik 2010).
g. Bazı şehirlerde onbinleri gören güvercin 8. Türk Kültüründe Güvercin
yetiştiricileri ile bunların beslediği milyonlarca Türk Tarihindeki yazılı ilk lügat Divanı Lügatgüvercin için sarf edilen yem, ilaç, araç-gereç benzer biçimde it Türk’te güvercin kelimesi geçmektedir (Çakmak ve
gerekseme maddeleri, birçok kişiye gelir kaynağı Işın 2005). Güvercin kelimesi Karaçay-Malkar
olmaktadır. Türkçesinde “kögürçün”, Gagavuzcada “güvercin”,
Kumukçada “gögürçün”, Tatarcada “kügerçin” ve
6. Güvercin Yetiştiriciliği İnsanların Türkmencede “kokürçgün” şeklinde kullanılmaktadır
evcilleştirdiği malum ilk kuş güvercindir. Avrupa, (Develi 1997, Tokatlı 2003, Tavkul 2005, Minik
Asya ve Şimal Afrika’yı içine alan Palearktik 2010). Anadolu ağız ve lehçelerinde güvercin,
Bölgenin batısında yaşayan kaya güvercininden gövercin, göyerçin, göğerçin olarak kullanılmaktadır
evcilleştirilen bu kuşların ortaya çıkışı M.Ö. 4.500’li (Tokatlı 2003, Bilir 2009).
c
yıllara dayanmaktadır (Anonim 1993 ). İlk kez Irak’ta Altay ve Saha Türklerinin efsanelerinde,
evcilleştirildiği ve eti için kafeste beslendiği yeryüzünün hakimi Tengiz Han zamanında, Tengri
a
sanılmaktadır (Anonim 1993 ). İlk evcilleştirildiği Ülgen, Nama’ya tufan olacağını ve bir vapur yapmasını
dönemden günümüze kadar geçen süre içinde, söyler. Tufanın bitip bitmediğini idrak etmek için, Nama
ortalama olarak 800 civarında güvercin ırkı gemiden bir güvercin yollar. Güvercin gagasında bir
geliştirilmiştir. Bu ırklar dış görünüşlerinin güzelliği, dal parçası ile geri döner (Işankul 2002, Gömeç 2011).
uçma ve yön bulma kabiliyetleri, ya da eti için Sibirya Türklerinin masallarında insanoğlunun hayvan ile
yetiştirilmiştir. Bilhassa uzun süre uçabilme ve evlenmesi motifleri bulunmaktadır. Eberhard ve
salındığı yere dönebilme özelliğinden fazlaca eskiden Boratav’ın derledikleri bu masalların 83 ve 84
beri yararlanılmıştır. Bu amaçla yetiştirilen ve “Posta numaralı kayıtlarında dişi güvercinler insan ile 93
güvercini” olarak malum ırk, atası olan kaya numaralı masal kaydında ise adam güvercinler
güvercinine fazlaca benzer. Fakat ondan daha iridir hanımefendiler ile evlenmektedir (Istek 2007). Özbekistan
b
(Anonim 1992, Anonim 1993 ). ölüm adetlerinde can insan bedeninden güvercin,
kelebek ya da pervane böceği şeklinde çıkmaktadır
7.Türkiye’de Güvercin Yetiştiriciliği (Baydemir 2009). Ebu Müslim ölünce bir güvercin
Anta olup, uçar gider (Artun 2009). Hünkâr Hacı Bektaş lya’nın Kaş ilçesi, Islada Antik kenti
nekropolünde meydana getirilen kazılarda, bir Veli Anadolu yolculuğunu Efsanelerde kimlik gizleme lahitin üstünde
güvercin figürlerine rastlanmıştır. Bu lahit motifi gereği, güvercin donunda yapar ve
“Güvercinli gömüt” olarak adlandırılmaktadır Karacahöyük’e varır (Bekki 2004, Talas 2004, Salman . Roma
Tarihten Günümüze Türkiye’de Güvercin (Columba livia) Yetiştiriciliği
49
2005). Dede Korkut Kitabında Deli Dumrul, Azrail’i de ah etme eder. Bu yüzden keklik 30-32 yumurta
öldürmeye kalkar. Azrail bir güvercin donuna girip yumurtladığı halde, yavrularının sadece 2-3 tanesi
kaçar (Bekki 2004, Artun 2009, Kaya 2009). hayatta kalır, güvercin ise 2 yumurta yapar sadece
Türk Masallarında devin canı, ulaşılması fazlaca zor yavrularının ikisi de hayatta kalır (Büyükokutan
bir yerdeki bir domuzun karnındaki iki kutu içinde 2006). İstanbul halkı güvercinler mescitlere ve evlere
yaşayan iki güvercindir. Devin öldürülmesi için, ilkin yuva yaptıkları için, güvercin etini yememektedirler
bu güvercinlerin bulunup, öldürülmesi gerekmektedir (Nasihat 2002). Ek olarak birçok engel ve halk türküsünde
(Sever 2003, Bağcı 2011). Türk masallarında sık sık güvercin adı geçmektedir (Uçaner 2008; Yankın ve
“ruhun gövde haricinde bir canlı hayvan şeklinde Öztürk 2011).
saklanması” motifi ile karşılaşılır. Güvercin bu Azerbaycan ve Anadolu-Türk halılarında öteki
hayvanlardan birisidir. Seyfülmülk masallarının hayvan motifleri ile beraber, güvercin motifinin de
birinde, ölüm ruhu bir sırça tabut içinde denizin sıkça kullanıldığı görülmektedir (Deniz 2007). Ağrı
dibinde güvercin şeklinde saklıdır. “Ateşi Mercimek” yöresi halı yastıklarında meydana getirilen incelemede,
adlı başka bir masalda ölüm ruhu kapının önündeki bir geleneksel Anadolu figür dünyasında iyi şans,
taşın altında saklı duran üç güvercin şeklindedir. mutluluk, sevgi ve haberciliği sembolize eden
“Kırkıncı Oda” masalında ruh, iki güvercin, “Yeloğlu güvercin ve kumrunun sıkça kullanıldığı
Köse” masalında ise üç güvercin şeklindedir (Bekki görülmektedir (Çetin 2010). Renk adlandırmalarında
2004). Mevlana’nın hizmetçisi olduğu iddia edilen Gagavuz Türkçesinde yalnız “güvercin” rengi
Kirdeci Ali’nin, meşhur Kesikbaş Destanı haricinde, kullanılırken, Anadolu’da “güvercinboynu,
Güvercin Destanı ve Ejderha Destanı adlı iki destanı güvercingöğsü ve güvercin kanı kırmızısı” olmak
daha bulunmaktadır (Zariç 2009). Naki Tezel’in Türk suretiyle üç çeşit renk kullanılmaktadır (Minik 2010).
Masalları eserindeki “Bahtiyar ile Hoptiyar”
masalındaki Bahtiyar istediği vakit insan, istediği 9. Dini Motiflerde Güvercin
vakit güvercin şeklindedir. Aynı yazarın Kırk Güvercinle ilgili ilk bilgiler Tevrat’ta yer
Haramiler adlı masalında, devrin padişahını hırsız almaktadır. Tekvin 8’de Nuh Peygamberin, tufanın
Tahir’in eline düşüp ölmekten kurtaran iki güvercindir bitip bitmediğini öğrenmek için güvercin
(Bağcı 2011).Efsanelerde kimlik gizleme motifi uçurduğundan ve güvercinin ağzında bir zeytin dalı
gereği, Bektaşi Halifesi Resul Baba altın geyik ve parçası ile döndüğünden bahsedilmektedir (Armutak
güvercin donlarına girer. Anadolu’daki birçok 2008, Karagöz 2010). Gene Tekvin 8’de Tanrı’ın Hz.
menkıbede kuş donuna girip, hacda namazını eda İbrahim’e “Bana üç senelik bir inek ve üç senelik bir keçi
edenlerin, üç güvercin olarak arkadaşları ile hacca ve üç senelik bir koç ve bir kumru ve bir güvercin
gidenlerin, muharebeye güvercin donunda katılanların yavrusu al.” emrini vermektedir (Armutak 2008). Eski
hikâyeleri anlatılır (Önal 2010). Erdemli yöresindeki Ahit’te yemininden dönen kimsenin, yemin kefareti
masala gore delikanlı güvercin, kız ise kaplumbağa olarak toplumsal statüsü ve ekonomik durumuna gore
kılığına girer (Bozlak 2007). koyun, keçi yada iki güvercin (kumru da olabilir)
Tatar Türklerinin şiirlerinde güvercin, bilhassa kurban etmesi gerektiğine işaret edilmiştir (Öztürk
bir çift güvercin daima aşkın ve barışın simgesidir 2002).
(Mingazova 2008). Fehim-i Kadim Divanında Güvercin Matta ve Yuhanna İncil’lerinde de
“kebuter” ve “hamam” adı ile bahsedilen güvercin, geçmektedir. Güvercin İncil’de saflığın ve mukaddes
eski zamanların yazışma aracı olarak geçmektedir ruhun simgesi olarak tanımlanmıştır. İzmir’de, antik
(Durkaya 2010). Nedim’in şiirlerinde gönül, kimi zaman Smyrna kentinde bulunan Aziz Polycarp Kilisesinin
güvercin yavrusu benzer biçimde tir tir titremekte, kimi zaman ise bir kubbesinin orta kısmında, mukaddes ruhu simgeleyen bir
güvercin kadar korumasız ve ürkek tanımlanmaktadır güvercin resmi yer almıştır (Gültekin 2003).
(Akbudak 2008). Kuran’da Bakara Suresi’nde Hud Suresi’nde
Dalaman Yöresindeki halk inanışına gore güvercinden söz edilmemektedir.
güvercinler kutsaldır. Bir güvercin avcılar tarafınca Süryani filozoflarından Bar Ebroyo/Ebu’l-Farac 13.
vurulmuş olduğu vakit, pervane benzer biçimde havada döner ve Yüzyılda mistik fikir alanındaki fikirlerini
boynunu kıbleye dönerek, düşer. Gözlerinden yaş “Güvercin Kitabı” adlı eserlerinde dile
akar. Güvercin vuranları tüfek teper, tüfeği parçalanır, getirmiştir(Doru 2007).Alevi-Bektaşilerde güvercin
ağzı burnu kan içinde kalır. Şundan dolayı Hz. Muhammet mukaddes sayılan hayvanlardandır. Hacı Bektaş
zamanında güvercinin ayağına mektup bağlanmış ve o öğretisinde aslan ve ceylan beraber işlenerek, güvercin
peygamber için postacılık yapmıştır. Gene aynı yörede görünümünde ortaya çıkmış olduğu dile getirilmiştir (Özcan
başka bir efsaneye gore peygamberimizi düşmanları 2002).
sıkıştırır. Peygamberimizin üstünden güvercin ve
keklikler uçmaktadır, onlardan yardım ister. Keklik Netice
peygambere ihanet eder ve “Yat da bak, saklanma”
der. Güvercin ise “Karşıdaki karakavağın içine İlk evcilleştirilen kuş olan güvercin, günümüzde
saklan” diyerek onu korur. Bunun üstüne peygamber artan bir önemle yetiştirilmeye devam etmektedir.
güvercine “Alayınız fazlaca olsun” diye yakarış, fakat kekliğe
Türkiyede güvercin yetiştiriciliği
